Centar za biologiju pčela - Slobodnoživeće medonosne pčele u Beogradu

Masovno javljanje i dugovečnost slobodno-živećih društava medonosne pčele u Beogradu

Centar za biologiju pčela, Biološki fakultet, Univerzitet u Beogradu

Studija o slobodnoživećim pčelama u Beogradu objavljena u časopisu "Insects"

Za područje Beograda postoje prilično brojne informacije od strane građana, o javljanju pčelinjih rojeva ili društava koja ih potencijalno ugrožavaju u/na njihovim privatnim ili poslovnim objektima ili javnim prostorima; za sada ne postoje regulisani načini da se ovakvi problemi rešavaju, niti zvanično vođenje evidencije. Veliki broj takvih slučajeva biva prijavljen pojedincima sa pčelarskim iskustvom, koji su u mogućnosti da se angažuju samo u ograničenoj meri.

U periodu 2011-2017. godine, SOS mobilna ekipa za spasavanje i zbrinjavanje pčela primila je skoro 1.500 poziva sa prijavama problematičnog prisustva medonosnih pčela: što zadivljalih, potencijalno feralnih društava (460), što rojeva (537), što nedovoljno preciznih dojava (društvo ili roj: 374).

Posle eliminacije različitih spornih navoda, mapirali smo 1.315 unikatnih javljanja pčela (ponekad na ponovljenim lokacijama). Lokacije nalaza smo grupisali u nekoliko zona na gradijentu urbano jezgro-periferija, uz posebno evaluiranje potencijalnog prisustva većih aglomeracija gajenih društava (kao mogućeg neposrednog "rezervoara"); poseban fokus analize bio je na visoko-urbanizovanim, pre svega centralnim područjima (oko 330 unikatnih slučajeva), gde se nalazi mogu tretirati kao pretežno feralnog karaktera. Kontekstualno i na osnovu dopunskih informacija (iz telefonskog intervjuisanja dostupnih građana), analizirali smo i dugotrajnost preživljavanja društava, što takođe indicira feralni status.

Geo-prostornom analizom elemenata prostornog rasporeda i međusobne uslovljenosti različitih kategorija javljanja u odnosu na parametre kvaliteta urbanih prostora za oprašivače i fenologije pčela, procenjivali smo obrasce distribucije i dugotrajnog opstanka feralnih društava u urbanim uslovima. Rezultati ukazuju na izuzetno veliku i stabilnu gustinu populacije i još neobičnije dugo trajanje feralnih društava, što predstavlja u svetskim razmerama redak fenomen.

Naime, posle masovnog odumiranja divljih društava "zapadne" medonosne pčele širom Evroazije i Severne Amerike usled širenja Varroa destructor, društva koja nisu tretirana protiv parazita i patogena traju veoma kratko (1-3 godine), pa odbegli rojevi ne formiraju trajnu feralnu populaciju. Izolovani slučajevi dužeg preživljavanja društava (nepoznati u urbanim uslovima) pobuđuju veliku naučnu pažnju: razumevanje faktora stabilnog održavanja feralnih populacija moglo bi doprineti podizanju otpornosti medonosne pčele na kompleks uzročnika sve masovnijeg odumiranja društava ovog izuzetno važnog oprašivača velikog dela entomofilnih divljih i gajenih biljaka (čime je generalno ugrožena ekonomičnost i bezbednost proizvodnje hrane).

IUCN Crvena lista pčela Evrope:

Divlje medonosne pčele proglašene ugroženim u Evropi!

Evropska populacija divljih medonosnih pčela (Apis mellifera) zvanično je uvrštena na IUCN Crvenu listu ugroženih vrsta u kategoriju ugrožena (Endangered). Ova odluka predstavlja prekretnicu u razumevanju i zaštiti ove vrste, koja je vekovima u bliskoj vezi sa čovekom, ali čije divle populacije žive nezavisno od pčelarstva bez ljudskog nadzora, intervencija i kontrole.

Novi status odnosi se isključivo na divlje populacije medonosnih pčela, koje žive u prirodnim šupljinama drveća, stenama, zidovima zgrada, i drugim skloništima koje same biraju.

Šta ih ugrožava?

gubitak staništa usled nestanka starih šuma i stabala sa prirodnim šupljinama,
širenje bolesti i parazita koje je čovek uneo sa drugih kontinenata,
neprirodno velika koncentracija košnica u pojedinim područjima, što pogoduje širenju bolesti,
mešanje domaćih i stranih podvrsta, čestim ukrštanjem gajenih i slobodno živećih pčela gube se fine genetičke razlike koje je prirodna selekcija oblikovala tokom vekova – pčele postaju sve sličnije, ali i sve ranjivije,
upotreba pesticida i klimatske promene.

Uloga Centra za biologiju pčela

Istraživači Centra za biologiju pčela Biološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu bili su deo međunarodnog tima koji je sproveo reevaluaciju statusa vrste, u okviru koalicije Honey Bee Watch – globalne mreže koja okuplja naučnike i pčelare radi zajedničkog praćenja i zaštite slobodno-živećih medonosnih pčela.

Na taj način, podaci i rezultati iz Srbije postali su deo velike evropske baze znanja koja će poslužiti kao osnova za buduće planove očuvanja.

Šta možemo da uradimo?

Očuvanje divljih medonosnih pčela zahteva svest i pažnju svakog pojedinca.

Čuvajmo stara stabla i šupljine u kojima medonosne pčele prirodno žive.
Izbegavajmo postavljanje velikog broja košnica na lokacijama na kojima su prisutna divlja društva
Pomozite naučnicima da prikupe podatke o slobodno-živećim društvima – ukoliko negde uočite divlje društvo, javite nam! 📧 srbee@bio.bg.ac.rs